Το νέο «σκοτεινό» χρώμα στο χώρο των ΜΜΕ
Κλεάνθης Γρίβας
«Τίποτα απ' όσα περιγράφονται στηνΑνθρώπινη κωμωδίατου Μπαλζακκαι τον Φιλαράκοτου Μωπασαν ή στοΧρήμα και το Μοίρασμα της λείαςτου Ζολά, δεν έχει πάψει να ισχύει και σήμερα mutatis mutandis. Η διαπλοκή αίφνης χρήματος και δημοσιογραφίας που απεικονίζουν οι τρεις αυτοί συγγραφείς, γνωρίζει γιγαντωμένη επαλήθευση στον σύγχρονο κόσμο της παγκόσμιας κυριαρχίας των αγορών και του χρηματοοικονομικού κεφαλαίου».
Γιάννης Καλιόρης,
Η κοινωνία της ορθοπεταλιάς
Τα ΜΜΕ, έντυπα και ηλεκτρονικά, συνθέτουν μια βιομηχανία διαμόρφωσης της συνείδησης, παρεισφρύουν σε όλους τους τομείς της ζωής (δημόσιας και ιδιωτικής) και της οικονομίας, αναλαμβάνουν όλο και σημαντικότερες λειτουργίες διεύθυνσης και ελέγχου, διεισδύουν στους μηχανισμούς της εξουσίας και υπαγορεύουν πολιτική
Κατά την περίοδο της κυριαρχίας του κράτους, μοναδικός παραγωγός, ελεγκτής και διανομέας πληροφοριών ήταν το κράτος. Μετά την αποδυνάμωση του κράτους (μέσω τις ραγδαίας αμερικανοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας), οι αρμοδιότητες αυτές μοιράζονται ανάμεσα στο κράτος και τα ΜΜΕ.
Και το κράτος και τα ΜΜΕ αποσκοπούν στη χειραγώγηση της κοινωνίας(χειραγώγηση σημαίνει συνειδητή τεχνική παρέμβαση σε ένα δοσμένο υλικό και όταν πρόκειται για παρέμβαση σχετική με την κοινωνία συνιστά πολιτική πράξη, όπως συμβαίνει με τη βιομηχανία της συνείδησης). Κάθε χρήση των ΜΜΕ προϋποθέτει τη χειραγώγηση. Αυτό ίσχυε ανέκαθεν. Συνεπώς, το πρόβλημα δεν είναι εάν τα μέσα επικοινωνίας χειραγωγούνται ή όχι, αλλά ποιός τα χειραγωγεί και, άρα, μια κοινωνία που έχει συνείδηση του εαυτού της και των δικαιωμάτων της, δεν μπορεί παρά να αποσκοπεί στην ανάληψη από την ίδια του ελέγχου των ΜΜΕ διαμέσου των οποίων διαμορφώνεται η συνείδησή της.
Σ’ αυτές τις συνθήκες, ο δημοσιογράφος έχει δύο επιλογές: Θα λειτουργήσει είτε ως υπάλληλος των διαχειριστών της (πολιτικής και οικονομικής) εξουσίας (πράγμα που σημαίνει ότι συντελεί στην παραγωγή στρεβλής συνείδησης με αντάλλαγμα την άνοδό του στην κοινωνική ιεραρχία), είτε ως κριτικός παρατηρητής της πραγματικότητας (πράγμα που σημαίνει ότι συντελεί στην ενημέρωση με ό,τι συνεπάγεται –αρνητικό, συνήθως- συνεπάγεται αυτό από την άποψη της αναγνώρισης και των προνομίων). Μπορεί να επιτελεί ή μια υπηρετητική λειτουργία κοινωνικής κατάφασης ή μια ελεύθερη λειτουργία κοινωνικής κριτική, ενημέρωσης και καταγγελίας της αυθαιρεσίας της εξουσίας
«Αν όλοι οι μυθιστορηματικοί αριβίστες περνούν κατά κανόνα από τα μπουντουάρ και τις κρεβατοκάμαρες για ν' αποκτήσουν περιουσία και επιρροή, ωστόσο διαλέγουν διαφορετική ο καθένας κερκόπορτα, ανάλογα με την κλίση τους ή την ευκαιρία: ο ένας στο τραπεζικό σύστημα, ο άλλος στην κερδοσκοπία, ο τρίτος στη δημοσιογραφία κλπ... O Τύπος βρίσκεται στο κέντρο και των δύο μυθιστορημάτων αλληλένδετος με τον κόσμο του χρήματος και της πολιτικής. Δομικά ομόλογος και στα δύο, διαφέρει κυρίως κατά βαθμόν ως προς τη θέση και την επιρροή του στο τρίγωνο της εξουσίας. Έτσι, η απόσταση πού χωρίζει τα Χαμένα Όνειρατου Μπαλζάκ από τον Φιλαράκοτου Μωπασάν είναι ο διαφορετικός συσχετισμός ισχύος ανάμεσα σ' αυτές τις τρεις δυνάμεις. Στο πρώτο, ο Τύπος, χωρίς να είναι άμοιρος εξουσίας και επιβολής, συνιστά τρόπον τινά «βοηθητικό» ενδιάμεσο κρίκο στη σχέση χρήματος και πολιτικής, παρέχοντας υπηρεσίες και στα δύο, υποκείμενος στην επιρροή τους και παίρνοντας έτσι μέρος στο ευρύτερο παιχνίδι της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων και των κοσμικών σαλονιών, τα οποία είναι κόμβοι επαφής παραγόντων και τόποι ωσμώσεως της δημόσιας ζωής και της ιδιωτικής. Εν προκειμένω απεικονίζεται η τριπλή εκπόρνευση: του Τύπου, στον Τύπο και δια του Τύπου». (Γιάννης Καλιόρης, σελ. 373)
Αντιστοίχως, δύο είναι και οι δυνατότητες που έχει ο αποδέκτης του προϊόντος της δουλειάς των δημοσιογράφωντων έντυπων ή τηλεοπτικών μέσων): Μπορεί να λειτουργεί είτε ως παθητικός δέκτης είτε ως ενεργητικός αναγνώστης, θεατής ή ακροατής.
Μέχρι πρότινος, τα ΜΜΕ αποτελούσαν μια μορφή υπο-εξουσίας που συνυπήρχε συμπληρωματικά με τις διαπλεκόμενες τρεις εξουσίες και, ενίοτε, σε αντιπαράθεση μ’ αυτές. Σήμερα, τα ΜΜΕ αποτελούν μια 4η εξουσία που είναι υπεράνω των άλλων τριών, υπαγορεύειεμμέσως πολιτική ή την ασκεί άμεσα (π.χ. Ιταλία, ασκούν άμεσαπολιτική)
Η κοινωνία, έχοντας να αντιμετωπίσει από τη μια μεριά τα ιδιωτικά ΜΜΕ (που αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση του κέρδους και την αύξηση της πολιτικής ισχύος) και από την άλλη τα κρατικά ΜΜΕ (που στοχεύουν στην αύξηση της πολιτικής ισχύος), που η επίτευξη των στόχων τους προϋποθέτει τη χειραγώγηση, στο βαθμό που έχει συνείδηση του εαυτού της και των δικαιωμάτων της, δεν μπορεί παρά να αποσκοπεί στην ανάληψη από την ίδια του ελέγχου των ΜΜΕ διαμέσου των οποίων διαμορφώνεται η συνείδησή της.
Πρέπει να συνειδητοποιηθεί ότι η ενημέρωση δεν συνιστά ουδέτερη κοινωνική λειτουργία. Οι αυτοκρατορίες των ΜΜΕ που ηγούνται στη σύμπραξη των επικυρίαρχων ελίτ, μπορούν να μοιράζονται ανταγωνιστικά τον πλανήτη, μόνο ασκώντας πίεση σε κυβερνήσεις και θεσμούς και επιβάλλοντας τη δική τους εκδοχή της πραγματικότητας.
