Γιατί φταίει η Δύση στην κρίση της Ουκρανίας
Οι φιλελεύθερες αυταπάτες που προκάλεσαν τον Πούτιν
John Mearsheimer - 2014
Foreign Affairs
https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2014-08-18/why-ukraine-crisis-west-s-fault
Ο John Mearsheimer, γεννήθηκε το 1947 στο Μπρούκλιν της Ν. Υόρκης. Κατατάχθηκε στο στρατό σε ηλικία 18 ετών και σπούδασε στη Στρατιωτική Ακαδημία των ΗΠΑ, στο West Point. Μετά την αποφοίτηση του υπηρέτησε ως αξιωματικός της αεροπορίας για 5 χρόνια, και στη συνέχεια έκανε ανώτερες σπουδές στα πανεπιστήμια Cornell και University of Southern California, στον τομέα των διεθνών σχέσεων. Από το 1982 ήταν καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Σικάγο.
Είναι ένας από τους πιο οξυδερκείς μελετητές και διεθνώς αναγνωρισμένους γεωπολιτικούς αναλυτές. Τα βιβλία του πραγματεύονται θέματα πολιτικής διεθνούς ασφαλείας και θεωρίας των διεθνών σχέσεων: Conventional Deterrence (1983), Nuclear Deterrence: Ethics and Strategy (1985), Liddell Hart and the Weight of History (1988), «Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων (2001), «Το Ισραηλινό Λόμπι και η Εξωτερική Πολιτική των ΗΠΑ» (2006 – από κοινού με τον Stephen Walt).
Έχει γράψει επίσης πολλά άρθρα που δημοσιεύτηκαν σε ακαδημαϊκά έντυπα όπως το International Security και το Foreign Affairs, καθώς και σε περιοδικά ευρύτερης κυκλοφορίας όπως το Atlantic Monthly, το οποίο, για λόγους ευνόητους, αρνήθηκε να δημοσιεύσει το «Ισραηλινό Λόμπι».
Εκδόθηκαν στα ελληνικά: Το σημαντικότερο έργο του, «Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων» (Αθήνα, Ποιότητα, 2011, 6η έκδοση – που έχει καταστεί βιβλίο-αναφοράς από την πρώτη έκδοσή του το 2001) και «Το Ισραηλινό Λόμπι και η Εξωτερική Πολιτική των ΗΠΑ» (London Review of Books 2006 και Αθήνα, Θύραθεν, 2006).
Περιεχόμενα
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Η ΔΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΒΟΛΗ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΚΡΙΣΗ
Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΕΥΘΥΝΩΝ
ΜΙΑ ΔΙΕΞΟΔΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Σύμφωνα με την επικρατούσα σοφία στη Δύση, η κρίση στην Ουκρανία μπορεί να αποδοθεί σχεδόν εξ’ ολοκλήρου στη ρωσική επιθετικότητα. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, σύμφωνα με το επιχείρημα αυτό, προσάρτησε την Κριμαία από μια μακροχρόνια επιθυμία να αναζωογονήσει τη σοβιετική αυτοκρατορία και μπορεί τελικά να διεκδικήσει και την υπόλοιπη Ουκρανία, καθώς και άλλες χώρες στην ανατολική Ευρώπη. Απ’ αυτή την άποψη, η ανατροπή του Ουκρανού προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς τον Φεβρουάριο του 2014 παρείχε απλώς ένα πρόσχημα για την απόφαση του Πούτιν να διατάξει τις ρωσικές δυνάμεις να καταλάβουν μέρος της Ουκρανίας.
Αλλά αυτός ο απολογισμός είναι λάθος: οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους μοιράζονται το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για την κρίση. Η βασική πηγή του προβλήματος είναι η διεύρυνση του ΝΑΤΟ, το κεντρικό στοιχείο μιας ευρύτερης στρατηγικής για την απομάκρυνση της Ουκρανίας από την τροχιά της Ρωσίας και την ενσωμάτωσή της στη Δύση. Ταυτόχρονα, η επέκταση της ΕΕ προς τα ανατολικά και η υποστήριξη της Δύσης στο κίνημα υπέρ της δημοκρατίας στην Ουκρανία —ξεκινώντας με την Πορτοκαλί Επανάσταση το 2004— ήταν επίσης κρίσιμα στοιχεία.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι Ρώσοι ηγέτες αντιτάχθηκαν σθεναρά στη διεύρυνση του ΝΑΤΟ και τα τελευταία χρόνια, έχουν ξεκαθαρίσει ότι δεν θα παραμείνουν αδρανείς ενώ ο στρατηγικά σημαντικός γείτονάς τους μετατράπηκε σε δυτικό προπύργιο. Για τον Πούτιν, η παράνομη ανατροπή του δημοκρατικά εκλεγμένου και φιλορώσου προέδρου της Ουκρανίας —την οποία δικαίως χαρακτήρισε «πραξικόπημα»— ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.
Η αντίδραση του Πούτιν δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη. Άλλωστε, η Δύση είχε μετακινηθεί στο κατώφλι της Ρωσίας και απειλούσε τα βασικά στρατηγικά της συμφέροντα, ένα σημείο που ο Πούτιν τόνισε εμφατικά και επανειλημμένα. Οι ελίτ στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη έχουν τυφλωθεί από τα γεγονότα μόνο και μόνο επειδή συμφωνούν με μια εσφαλμένη άποψή τους για τη διεθνή πολιτική. Τείνουν να πιστεύουν ότι η λογική του ρεαλισμού έχει μικρή σημασία στον 21ο αιώνα και ότι η Ευρώπη μπορεί να διατηρηθεί ολόκληρη και ελεύθερη με βάση τέτοιες φιλελεύθερες αρχές όπως το κράτος δικαίου, η οικονομική αλληλεξάρτηση και η δημοκρατία.
Αλλά αυτό το μεγάλο σχέδιο στράβωσε στην Ουκρανία. Η κρίση εκεί δείχνει ότι η realpolitik παραμένει σχετική — και τα κράτη που την αγνοούν το κάνουν με δικό τους κίνδυνο. Οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Ευρώπης υπέπεσαν σε γκάφες στην προσπάθειά τους να μετατρέψουν την Ουκρανία σε δυτικό προπύργιο στα σύνορα της Ρωσίας. Τώρα που αποκαλύφθηκαν οι συνέπειες, θα ήταν ακόμη μεγαλύτερο λάθος να συνεχιστεί αυτή η λανθασμένη πολιτική.
Η ΔΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΒΟΛΗ
Όταν ο Ψυχρός Πόλεμος έφτασε στο τέλος του, οι Σοβιετικοί ηγέτες προτίμησαν οι αμερικανικές δυνάμεις να παραμείνουν στην Ευρώπη και το ΝΑΤΟ να παραμείνει ανέπαφο, μια ρύθμιση που πίστευαν ότι θα κρατούσε ειρηνική μια επανενωμένη Γερμανία. Αλλά αυτοί και οι Ρώσοι διάδοχοί τους δεν ήθελαν να μεγαλώσει το ΝΑΤΟ και υπέθεσαν ότι οι δυτικοί διπλωμάτες κατανοούσαν τις ανησυχίες τους. Η κυβέρνηση Κλίντον προφανώς σκέφτηκε το αντίθετο, και στα μέσα της δεκαετίας του 1990 άρχισε να πιέζει για επέκταση του ΝΑΤΟ.
Ο πρώτος γύρος της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ πραγματοποιήθηκε το 1999 και έφερε την Τσεχική Δημοκρατία, την Ουγγαρία και την Πολωνία. Ο δεύτερος γύρος συνέβη το 2004, και περιελάμβανε τη Βουλγαρία, την Εσθονία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία και τη Σλοβενία.
Η Μόσχα διαμαρτυρήθηκε σθεναρά από την αρχή. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ το 1995 κατά των Σερβοβόσνιων, για παράδειγμα, ο Ρώσος Πρόεδρος Μπόρις Γιέλτσιν είπε: «Αυτό είναι το πρώτο σημάδι του τι θα μπορούσε να συμβεί όταν το ΝΑΤΟ φτάσει ακριβώς στα σύνορα της Ρωσικής Ομοσπονδίας. ... Η φλόγα του πολέμου θα μπορούσε να απλωθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη». Αλλά οι Ρώσοι ήταν πολύ αδύναμοι εκείνη την εποχή για να αποτρέψουν την κίνηση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά – η οποία, σε κάθε περίπτωση, δεν φαινόταν τόσο απειλητική, αφού κανένα από τα νέα μέλη δεν μοιραζόταν σύνορα με τη Ρωσία, εκτός από τις μικροσκοπικές χώρες της Βαλτικής.
Τότε το ΝΑΤΟ άρχισε να κοιτάζει πιο ανατολικά. Στη σύνοδο κορυφής του Απριλίου 2008 στο Βουκουρέστι, η συμμαχία εξέτασε την αποδοχή της Γεωργίας και της Ουκρανίας. Η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους υποστήριξε αυτή την κίνηση, αλλά η Γαλλία και η Γερμανία της αντιτάχθηκαν φοβούμενες ότι θα προκαλούσε έναν αδικαιολόγητο ανταγωνισμό με τη Ρωσία. Στο τέλος, τα μέλη του ΝΑΤΟ κατέληξαν σε έναν συμβιβασμό: η συμμαχία δεν ξεκίνησε την επίσημη διαδικασία που οδηγεί στην ένταξη, αλλά εξέδωσε μια δήλωση υποστηρίζοντας τις φιλοδοξίες της Γεωργίας και της Ουκρανίας και δηλώνοντας με τόλμη: «Αυτές οι χώρες θα γίνουν μέλη του ΝΑΤΟ».
Η Μόσχα, ωστόσο, δεν είδε το αποτέλεσμα ως συμβιβασμό. Ο Αλεξάντερ Γκρούσκο, τότε υφυπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, είπε: «Η ένταξη της Γεωργίας και της Ουκρανίας στη συμμαχία είναι ένα τεράστιο στρατηγικό λάθος που θα είχε πιο σοβαρές συνέπειες για την πανευρωπαϊκή ασφάλεια».
Ο Πούτιν υποστήριξε ότι η αποδοχή αυτών των δύο χωρών στο ΝΑΤΟ θα αντιπροσώπευε μια «άμεση απειλή» για τη Ρωσία. Μια ρωσική εφημερίδα ανέφερε ότι ο Πούτιν, ενώ μιλούσε με τον Μπους, «εννοούσε πολύ καθαρά ότι εάν η Ουκρανία γινόταν αποδεκτή στο ΝΑΤΟ, θα έπαυε να υπάρχει».
Η εισβολή της Ρωσίας στη Γεωργία τον Αύγουστο του 2008, θα έπρεπε να είχε διαλύσει κάθε αμφιβολία σχετικά με την αποφασιστικότητα του Πούτιν να αποτρέψει την ένταξη της Γεωργίας και της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Ο Πρόεδρος της Γεωργίας Μιχαήλ Σαακασβίλι, ο οποίος ήταν αφοσιωμένος στην ένταξη της χώρας του στο ΝΑΤΟ, είχε αποφασίσει το καλοκαίρι του 2008 να ενσωματώσει εκ νέου δύο αυτονομιστικές περιοχές, την Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία.
Αλλά ο Πούτιν προσπάθησε να κρατήσει τη Γεωργία αδύναμη, διχασμένη και εκτός του ΝΑΤΟ. Αφού ξέσπασαν μάχες μεταξύ της γεωργιανής κυβέρνησης και των αυτονομιστών της Νότιας Οσετίας, οι ρωσικές δυνάμεις ανέλαβαν τον έλεγχο της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας. Η Μόσχα είχε εκφράσει την άποψη της. Ωστόσο, παρά αυτή τη σαφή προειδοποίηση, το ΝΑΤΟ δεν εγκατέλειψε ποτέ δημόσια τον στόχο του να ενσωματώσει τη Γεωργία και την Ουκρανία στη συμμαχία. Και η επέκταση του ΝΑΤΟ συνέχισε να βαδίζει προς τα εμπρός, κάνοντας μέλη της την Αλβανία και την Κροατία το 2009.
Η ΕΕ, επίσης, βαδίζει προς τα ανατολικά. Τον Μάιο του 2008, παρουσίασε την πρωτοβουλία της για την Ανατολική Εταιρική Σχέση, ένα πρόγραμμα για την προώθηση της ευημερίας σε χώρες όπως η Ουκρανία και την ενσωμάτωσή τους στην οικονομία της ΕΕ. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι Ρώσοι ηγέτες θεωρούν το σχέδιο ως εχθρικό προς τα συμφέροντα της χώρας τους. Τον περασμένο Φεβρουάριο, πριν αναγκαστεί ο Γιανουκόβιτς να παραιτηθεί, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ κατηγόρησε την ΕΕ ότι προσπαθεί να δημιουργήσει μια «σφαίρα επιρροής» στην Ανατολική Ευρώπη. Στα μάτια των Ρώσων ηγετών, η επέκταση της ΕΕ είναι ένας προπομπός για την επέκταση του ΝΑΤΟ.
Το τελευταίο εργαλείο της Δύσης για να απομακρύνει το Κίεβο από τη Μόσχα ήταν οι προσπάθειές της να διαδώσει τις δυτικές αξίες και να προωθήσει τη δημοκρατία στην Ουκρανία και σε άλλα μετασοβιετικά κράτη, ένα σχέδιο που συχνά συνεπάγεται χρηματοδότηση φιλοδυτικών ατόμων και οργανώσεων.
Η Victoria Nuland, η αναπληρώτρια υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για Ευρωπαϊκές και Ευρασιατικές Υποθέσεις, υπολόγισε τον Δεκέμβριο του 2013 ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν επενδύσει περισσότερα από 5 δισεκατομμύρια δολάρια από το 1991 για να βοηθήσουν την Ουκρανία να επιτύχει «το μέλλον που της αξίζει».
Ως μέρος αυτής της προσπάθειας, η κυβέρνηση των ΗΠΑ χρηματοδότησε το National Endowment for Democracy (NED). Αυτό το μη-κερδοσκοπικό ίδρυμα έχει χρηματοδοτήσει περισσότερα από 60 έργα με στόχο την προώθηση της κοινωνίας των πολιτών στην Ουκρανία και ο πρόεδρός του Carl Gershman, χαρακτήρισε αυτή τη χώρα «το μεγαλύτερο βραβείο». Μετά τη νίκη του Γιανουκόβιτς στις προεδρικές εκλογές της Ουκρανίας τον Φεβρουάριο του 2010, το NED αποφάσισε ότι αυτό υπονόμευε τους στόχους του και έτσι ενίσχυσε τις προσπάθειές του να στηρίξει την αντιπολίτευση και να ενισχύσει τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας.
Όταν οι Ρώσοι ηγέτες εξετάζουν τη δυτική κοινωνική μηχανική στην Ουκρανία, ανησυχούν ότι η χώρα τους μπορεί να είναι η επόμενη. Και τέτοιοι φόβοι δεν είναι σχεδόν αβάσιμοι. Τον Σεπτέμβριο του 2013, ο Gershman έγραψε στην Washington Post:
«Η επιλογή της Ουκρανίας να ενταχθεί στην Ευρώπη θα επιταχύνει την κατάρρευση της ιδεολογίας του ρωσικού ιμπεριαλισμού που εκπροσωπεί ο Πούτιν. Οι Ρώσοι, επίσης, αντιμετωπίζουν μια επιλογή και ο Πούτιν μπορεί να βρεθεί στο τέλος χαμένος, όχι μόνο στο εγγύς εξωτερικό, αλλά και στην ίδια τη Ρωσία».
ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΚΡΙΣΗ
Το τριπλό πακέτο πολιτικών της Δύσης — διεύρυνση του ΝΑΤΟ, επέκταση της ΕΕ και προώθηση της δημοκρατίας — έριξε λάδι στη φωτιά που περίμενε να ανάψει. Η σπίθα ήρθε τον Νοέμβριο του 2013, όταν ο Γιανουκόβιτς απέρριψε μια σημαντική οικονομική συμφωνία που διαπραγματευόταν με την ΕΕ και αποφάσισε να δεχτεί μια ρωσική αντιπροσφορά 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αυτή η απόφαση οδήγησε σε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που κλιμακώθηκαν τους επόμενους τρεις μήνες και που μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου είχαν οδηγήσει στο θάνατο περίπου 100 διαδηλωτών. Δυτικοί απεσταλμένοι πέταξαν εσπευσμένα στο Κίεβο για να επιλύσουν την κρίση.
Στις 21 Φεβρουαρίου, η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση κατέληξαν σε μια συμφωνία που επέτρεψε στον Γιανουκόβιτς να παραμείνει στην εξουσία μέχρι τη διεξαγωγή νέων εκλογών. Αλλά η συμφωνία κατέρρευσε αμέσως και ο Γιανουκόβιτς κατέφυγε στη Ρωσία την επόμενη μέρα. Η νέα κυβέρνηση στο Κίεβο ήταν φιλοδυτική και αντι-ρωσική στον πυρήνα της, και σ’ αυτή συμμετείχαν 4 υψηλόβαθμα μέλη που θα μπορούσαν νόμιμα να χαρακτηριστούν νεοφασίστες.
Αν και η πλήρης έκταση της εμπλοκής των ΗΠΑ δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί, είναι σαφές ότι η Ουάσιγκτον υποστήριξε το πραξικόπημα.
Η Victoria Nuland, αναπληρώτρια υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για τις Ευρωπαϊκές και Ευρασιατικές Υποθέσεις και ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής John McCain συμμετείχαν σε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και ο Geoffrey Pyatt (Τζέφρι Πάιατ), πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Ουκρανία, διακήρυξε μετά την ανατροπή του Γιανουκόβιτς ότι ήταν «μια μέρα που θα γραφεί στα βιβλία της ιστορίας».
Όπως αποκάλυψε μια τηλεφωνική ηχογράφηση που διέρρευσε, η Victoria Nuland είχε υποστηρίξει την αλλαγή καθεστώτος και ήθελε να γίνει πρωθυπουργός στη νέα κυβέρνηση ο Ουκρανός πολιτικός Αρσένι Γιατσενιούκ, κάτι που έγινε. Δεν είναι περίεργο που οι Ρώσοι όλων των πεποιθήσεων πιστεύουν ότι η Δύση έπαιξε ρόλο στην εκδίωξη του Γιανουκόβιτς.
Για τον Πούτιν είχε φτάσει η ώρα να ενεργήσει εναντίον της Ουκρανίας και της Δύσης. Λίγο μετά τις 22 Φεβρουαρίου, διέταξε τις ρωσικές δυνάμεις να πάρουν την Κριμαία από την Ουκρανία και αμέσως μετά την ενσωμάτωσε στη Ρωσία. Το έργο αποδείχθηκε σχετικά εύκολο, χάρη στα χιλιάδες ρωσικά στρατεύματα που ήταν ήδη σταθμευμένα σε ναυτική βάση στο λιμάνι της Σεβαστούπολης της Κριμαίας. Η Κριμαία έγινε επίσης εύκολος στόχος, καθώς οι Ρώσοι αποτελούν περίπου το 60% του πληθυσμού της Κριμαίας. Οι περισσότεροι από αυτούς ήθελαν να αποσχιστούν από την Ουκρανία.
Στη συνέχεια, ο Πούτιν άσκησε μαζική πίεση στη νέα κυβέρνηση στο Κίεβο για να την αποθαρρύνει να συμπαραταχθεί με τη Δύση ενάντια στη Μόσχα, καθιστώντας σαφές ότι θα κατέστρεφε την Ουκρανία ως λειτουργικό κράτος πριν να της επιτρέψει να καταστεί δυτικό προπύργιο στο κατώφλι της Ρωσίας. Προς αυτόν τον σκοπό, έχει παράσχει συμβούλους, όπλα και διπλωματική υποστήριξη στους Ρώσους αυτονομιστές στην ανατολική Ουκρανία, οι οποίοι ωθούν τη χώρα προς τον εμφύλιο πόλεμο. Έχει συγκεντρώσει έναν μεγάλο στρατό στα σύνορα με την Ουκρανία, απειλώντας να εισβάλει εάν η κυβέρνηση πατάξει τους αντάρτες. Παράλληλα, αύξησε απότομα την τιμή του φυσικού αερίου που πουλάει η Ρωσία στην Ουκρανία και απαίτησε να πληρωθούν οι προηγούμενες εξαγωγές. Ο Πούτιν παίζει σκληρά.
Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Οι ενέργειες του Πούτιν πρέπει να είναι εύκολα κατανοητές. Η Ουκρανία (μια τεράστια έκταση επίπεδης γης την οποία διέσχισαν η Ναπολεόντεια Γαλλία, η αυτοκρατορική Γερμανία και η ναζιστική Γερμανία για να χτυπήσουν την ίδια τη Ρωσία) χρησιμεύει ως ουδέτερη χώρα τεράστιας στρατηγικής σημασίας για τη Ρωσία. Κανένας Ρώσος ηγέτης δεν θα ανεχόταν να προσχωρήσει η Ουκρανία σε μια στρατιωτική συμμαχία που ήταν ο θανάσιμος εχθρός της Μόσχας μέχρι πρόσφατα. Και κανένας Ρώσος ηγέτης δεν θα έμενε άπραγος ενώ η Δύση βοήθησε να εγκατασταθεί εκεί μια κυβέρνηση που ήταν αποφασισμένη να ενσωματώσει την Ουκρανία στη Δύση.
Η θέση της Μόσχας μπορεί να μην αρέσει στην Ουάσιγκτον, αλλά θα πρέπει να κατανοήσει τη λογική που υπάρχει πίσω από αυτήν. Αυτή είναι η Γεωπολιτική 101: οι μεγάλες δυνάμεις είναι πάντα ευαίσθητες σε πιθανές απειλές κοντά στο έδαφός τους. Εξάλλου, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ανέχονται μακρινές μεγάλες δυνάμεις να αναπτύσσουν στρατιωτικές δυνάμεις οπουδήποτε στο δυτικό ημισφαίριο και, πολύ περισσότερο, στα σύνορά τους. Φανταστείτε την οργή της Ουάσιγκτον εάν η Κίνα έφτιαχνε μια εντυπωσιακή στρατιωτική συμμαχία και προσπαθούσε να συμπεριλάβει σ’ αυτή τον Καναδά και το Μεξικό. Πέρα από τη λογική, οι Ρώσοι ηγέτες έχουν πει στους δυτικούς ομολόγους τους σε πολλές περιπτώσεις ότι θεωρούν απαράδεκτη την επέκταση του ΝΑΤΟ στη Γεωργία και την Ουκρανία, μαζί με οποιαδήποτε προσπάθεια να στρέψουν αυτές τις χώρες εναντίον της Ρωσίας – ένα μήνυμα που ο πόλεμος Ρωσία–Γεωργίας το 2008 το κατέστησε ξεκάθαρο.
Αξιωματούχοι από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους Ευρωπαίους συμμάχους τους υποστηρίζουν ότι προσπάθησαν σκληρά να κατευνάσουν τους ρωσικούς φόβους και ότι η Μόσχα πρέπει να καταλάβει ότι το ΝΑΤΟ δεν έχει σχέδια για τη Ρωσία. Εκτός από τη διαρκή άρνηση ότι η επέκτασή της είχε στόχο τον περιορισμό της Ρωσίας, η συμμαχία δεν ανέπτυξε ποτέ μόνιμα στρατιωτικές δυνάμεις στα νέα κράτη μέλη της. Το 2002, δημιούργησε ακόμη και ένα όργανο που ονομάζεται Συμβούλιο ΝΑΤΟ-Ρωσίας σε μια προσπάθεια να προωθήσει τη συνεργασία. Για να ηρεμήσουν περαιτέρω τη Ρωσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν το 2009 ότι θα αναπτύξουν το νέο τους σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας σε πολεμικά πλοία στα ευρωπαϊκά ύδατα, τουλάχιστον αρχικά, αντί σε τσεχικό ή πολωνικό έδαφος. Αλλά κανένα από αυτά τα μέτρα δεν λειτούργησε. Οι Ρώσοι παρέμειναν σταθερά αντίθετοι στη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, ειδικά στη Γεωργία και την Ουκρανία. Και τελικά, είναι οι Ρώσοι, και όχι η Δύση, που αποφασίζουν τι μετράει ως απειλή για αυτούς.
Για να κατανοήσουμε γιατί η Δύση – και ειδικά οι Ηνωμένες Πολιτείες, δεν κατάλαβαν ότι η πολιτική τους για την Ουκρανία έθετε τις βάσεις για μια μεγάλη σύγκρουση με τη Ρωσία, πρέπει να πάμε πίσω στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν η κυβέρνηση Κλίντον άρχισε να υποστηρίζει την επέκταση του ΝΑΤΟ. Οι ειδικοί προέβαλαν διάφορα επιχειρήματα υπέρ και κατά της διεύρυνσης, αλλά δεν υπήρξε συναίνεση για το τι πρέπει να γίνει. Οι περισσότεροι μετανάστες από την Ανατολική Ευρώπη στις Ηνωμένες Πολιτείες και οι συγγενείς τους, για παράδειγμα, υποστήριξαν σθεναρά την επέκταση, επειδή ήθελαν το ΝΑΤΟ να προστατεύει χώρες όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία. Μερικοί ρεαλιστές επίσης ευνόησαν την πολιτική επειδή πίστευαν ότι η Ρωσία έπρεπε ακόμη να περιοριστεί.
Αλλά, οι περισσότεροι ρεαλιστές αντιτάχθηκαν στην επέκταση, με την πεποίθηση ότι μια φθίνουσα μεγάλη δύναμη με γήρανση του πληθυσμού και μια μονοδιάστατη οικονομία, δεν χρειαζόταν στην πραγματικότητα να περιοριστεί. Και φοβήθηκαν ότι η διεύρυνση θα έδινε στη Μόσχα μόνο ένα κίνητρο για να προκαλέσει προβλήματα στην Ανατολική Ευρώπη.
Ο Αμερικανός διπλωμάτης George Kennan διατύπωσε αυτή την προοπτική σε μια συνέντευξη του 1998, λίγο αφότου η Γερουσία των ΗΠΑ ενέκρινε τον πρώτο γύρο επέκτασης του ΝΑΤΟ. «Νομίζω ότι οι Ρώσοι θα αντιδράσουν σταδιακά αρκετά αρνητικά και αυτό θα επηρεάσει τις πολιτικές τους. Νομίζω ότι είναι τραγικό λάθος. Δεν υπήρχε κανένας λόγος για αυτό. Κανείς δεν απειλούσε κανέναν άλλον».
Οι περισσότεροι φιλελεύθεροι, από την άλλη πλευρά, τάχθηκαν υπέρ της διεύρυνσης, συμπεριλαμβανομένων πολλών βασικών μελών της κυβέρνησης Κλίντον. Πίστευαν ότι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου είχε αλλάξει ριζικά τη διεθνή πολιτική και ότι μια νέα, μεταεθνική τάξη πραγμάτων είχε αντικαταστήσει τη ρεαλιστική λογική που κυβερνούσε την Ευρώπη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήταν μόνο το «απαραίτητο έθνος», όπως το έθεσε η υπουργός Εξωτερικών Madeleine Albright. Ήταν επίσης ένας καλοήθης ηγεμόνας και επομένως απίθανο να θεωρηθεί ως απειλή στη Μόσχα. Ο στόχος, ουσιαστικά, ήταν να γίνει ολόκληρη η ήπειρος να μοιάζει με τη δυτική Ευρώπη.
Έτσι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους προσπάθησαν να προωθήσουν τη δημοκρατία στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, να αυξήσουν την οικονομική αλληλεξάρτηση μεταξύ τους και να τις ενσωματώσουν στους διεθνείς θεσμούς.
Έχοντας κερδίσει τη σχετική συζήτηση στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι φιλελεύθεροι είχαν μικρή δυσκολία να πείσουν τους Ευρωπαίους συμμάχους τους να υποστηρίξουν τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ. Σε τελική ανάλυση, δεδομένων των προηγούμενων επιτευγμάτων της ΕΕ, οι Ευρωπαίοι ήταν ακόμη πιο δεμένοι από τους Αμερικανούς με την ιδέα ότι η γεωπολιτική δεν είχε πλέον σημασία και ότι μια φιλελεύθερη τάξη που θα περιελάμβανε τα πάντα θα μπορούσε να διατηρήσει την ειρήνη στην Ευρώπη.
Κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, οι φιλελεύθεροι άρχισαν να κυριαρχούν στο διάλογο για την ευρωπαϊκή ασφάλεια τόσο πολύ, ώστε ακόμη και όταν η συμμαχία υιοθέτησε μια πολιτική ανοιχτών θυρών ανάπτυξή της, η επέκταση του ΝΑΤΟ αντιμετώπισε ελάχιστη ρεαλιστική αντίθεση. Η φιλελεύθερη κοσμοθεωρία είναι πλέον αποδεκτό δόγμα μεταξύ των αξιωματούχων των ΗΠΑ. Τον Μάρτιο, για παράδειγμα, ο Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα εκφώνησε μια ομιλία για την Ουκρανία στην οποία μίλησε επανειλημμένα για «τα ιδανικά» που παρακινούν τη δυτική πολιτική και πώς αυτά τα ιδανικά «έχουν απειληθεί συχνά από μια παλαιότερη, πιο παραδοσιακή άποψη της εξουσίας». Η αντίδραση του υπουργού Εξωτερικών John Kerry στην κρίση της Κριμαίας αντικατόπτριζε την ίδια προοπτική: «Απλώς στον 21ο αιώνα δεν συμπεριφέρεστε με τον τρόπο του 19ου αιώνα εισβάλλοντας σε άλλη χώρα με ένα εντελώς πλαστό πρόσχημα».
Ουσιαστικά, οι δύο πλευρές λειτουργούσαν χρησιμοποιώντας διαφορετικά βιβλία-οδηγιών: ο Πούτιν και οι συμπατριώτες του σκέφτονταν και ενεργούσαν σύμφωνα με ρεαλιστικές επιταγές, ενώ οι δυτικοί ομόλογοί τους σκέφτονταν και ενεργούσαν σύμφωνα με τις φιλελεύθερες ιδέες για τη διεθνή πολιτική. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους προκάλεσαν εν αγνοία τους μια μεγάλη κρίση για την Ουκρανία.
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΕΥΘΥΝΩΝ
Στην ίδια συνέντευξη του 1998, ο George Kennan προέβλεψε ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ θα προκαλούσε κρίση, μετά την οποία οι υποστηρικτές της επέκτασης θα έλεγαν ότι «πάντα σας λέγαμε ότι έτσι είναι οι Ρώσοι».
Οι περισσότεροι δυτικοί αξιωματούχοι έχουν παρουσιάσει τον Πούτιν ως τον πραγματικό ένοχο στη δύσκολη θέση της Ουκρανίας. Τον Μάρτιο, σύμφωνα με τους New York Times , η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ άφησε να εννοηθεί ότι ο Πούτιν ήταν παράλογος, λέγοντας στον Ομπάμα ότι ο Ρώσος πρόεδρος βρισκόταν «σε έναν άλλο κόσμο».
Αν και ο Πούτιν αναμφίβολα έχει αυταρχικές τάσεις, κανένα στοιχείο δεν υποστηρίζει την κατηγορία ότι είναι ψυχικά ανισόρροπος. Αντίθετα: είναι ένας πρωτοκλασάτος στρατηγός που πρέπει να τον φοβούνται και να τον σέβονται όποιοι τον αμφισβητούν στην εξωτερική πολιτική.
Άλλοι αναλυτές ισχυρίζονται, πιο εύλογα, ότι ο Πούτιν λυπάται για την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και είναι αποφασισμένος να τον αναστρέψει επεκτείνοντας τα σύνορα της Ρωσίας. Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία, ο Πούτιν, έχοντας καταλάβει την Κριμαία, δοκιμάζει τώρα τα νερά για να δει αν είναι η κατάλληλη στιγμή να κατακτήσει την Ουκρανία, ή τουλάχιστον το ανατολικό τμήμα της, και τελικά θα συμπεριφερθεί επιθετικά σε άλλες χώρες της γειτονιάς της Ρωσίας. Για κάποιους σε αυτό το στρατόπεδο, ο Πούτιν αντιπροσωπεύει έναν σύγχρονο Αδόλφο Χίτλερ και η επίτευξη οποιουδήποτε είδους συμφωνίας μαζί του θα επαναλάμβανε το λάθος του Μονάχου. Έτσι, το ΝΑΤΟ πρέπει να δεχτεί την Γεωργία και την Ουκρανία και να περιορίσουν τη Ρωσία προτού κυριαρχήσει στους γείτονές της και απειλήσει τη δυτική Ευρώπη.
Αυτό το επιχείρημα καταρρέει μετά από προσεκτική εξέταση. Εάν ο Πούτιν δεσμευόταν να δημιουργήσει μια μεγαλύτερη Ρωσία, είναι σχεδόν βέβαιο ότι τα σημάδια των προθέσεών του θα είχαν εμφανιστεί πριν από τις 22 Φεβρουαρίου. Αλλά δεν υπάρχει ουσιαστικά καμία απόδειξη ότι ήθελε να καταλάβει την Κριμαία, και πολύ λιγότερο οποιοδήποτε άλλο έδαφος στην Ουκρανία, πριν από αυτή την ημερομηνία.
Ακόμη και οι δυτικοί ηγέτες που υποστήριζαν την επέκταση του ΝΑΤΟ δεν το έκαναν από φόβο ότι η Ρωσία επρόκειτο να χρησιμοποιήσει στρατιωτική δύναμη. Οι ενέργειες του Πούτιν στην Κριμαία τους ξάφνιασε εντελώς και φαίνεται ότι ήταν μια αυθόρμητη αντίδραση στην εκδίωξη του Γιανουκόβιτς. Αμέσως μετά, ακόμη και ο Πούτιν είπε ότι ήταν αντίθετος στην απόσχιση της Κριμαίας, πριν αλλάξει γρήγορα γνώμη.
Εξάλλου, ακόμα κι αν ήθελε, η Ρωσία δεν έχει την ικανότητα να κατακτήσει και να προσαρτήσει εύκολα την ανατολική Ουκρανία, και πολύ περισσότερο ολόκληρη τη χώρα. Περίπου 15 εκατομμύρια άνθρωποι –το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ουκρανίας– ζουν μεταξύ του ποταμού Δνείπερου, που διχοτομεί τη χώρα, και των ρωσικών συνόρων. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των ανθρώπων θέλει να παραμείνει μέρος της Ουκρανίας και σίγουρα θα αντιστεκόταν σε μια ρωσική κατοχή. Επιπλέον, ο μέτριος στρατός της Ρωσίας, ο οποίος δείχνει ελάχιστα σημάδια μετατροπής σε μια σύγχρονη Βέρμαχτ, θα είχε λίγες πιθανότητες να ειρηνεύσει ολόκληρη την Ουκρανία. Η Μόσχα είναι επίσης στην κακή θέση να πληρώσει ένα δαπανηρό τίμημα. Η αδύναμη οικονομία της θα υποφέρει ακόμη περισσότερο ενόψει των κυρώσεων που θα προκύψουν.
Αλλά ακόμα κι αν η Ρωσία όντως υπερηφανευόταν για μια ισχυρή στρατιωτική μηχανή και μια εντυπωσιακή οικονομία, πιθανότατα θα αποδεικνυόταν ανίκανη να καταλάβει με επιτυχία την Ουκρανία. Αρκεί να λάβουμε υπόψη τις σοβιετικές και αμερικανικές εμπειρίες στο Αφγανιστάν, τις εμπειρίες των ΗΠΑ στο Βιετνάμ και το Ιράκ και τη ρωσική εμπειρία στην Τσετσενία για να υπενθυμίσουμε ότι οι στρατιωτικές κατοχές συνήθως τελειώνουν άσχημα.
Ο Πούτιν σίγουρα καταλαβαίνει ότι η προσπάθεια να υποτάξει την Ουκρανία θα ήταν σαν να καταπίνεις έναν σκαντζόχοιρο. Η απάντησή του στα γεγονότα εκεί ήταν αμυντική, όχι επιθετική.
ΜΙΑ ΔΙΕΞΟΔΟΣ
Δεδομένου ότι οι περισσότεροι δυτικοί ηγέτες συνεχίζουν να αρνούνται ότι η συμπεριφορά του Πούτιν μπορεί να υποκινείται από εύλογες ανησυχίες για την ασφάλεια, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι προσπάθησαν να την τροποποιήσουν διπλασιάζοντας τις υπάρχουσες πολιτικές τους και τιμώρησαν τη Ρωσία για να αποτρέψουν περαιτέρω επιθετικότητα. Αν και ο John Kerry υποστήριξε ότι «όλες οι επιλογές βρίσκονται στο τραπέζι», ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες ούτε οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ είναι διατεθειμένοι να χρησιμοποιήσουν βία για να υπερασπιστούν την Ουκρανία.
Αντίθετα, η Δύση βασίζεται σε οικονομικές κυρώσεις για να εξαναγκάσει τη Ρωσία να τερματίσει την υποστήριξή της στην εξέγερση στην ανατολική Ουκρανία. Τον Ιούλιο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ έθεσαν σε εφαρμογή τον τρίτο γύρο περιορισμένων κυρώσεων, στοχεύοντας κυρίως άτομα υψηλού επιπέδου που συνδέονται στενά με τη ρωσική κυβέρνηση και ορισμένες τράπεζες υψηλού προφίλ, εταιρείες ενέργειας και αμυντικές εταιρείες. Επίσης, απείλησαν ότι θα προχωρήσουν και σ’ έναν άλλο γύρο κυρώσεων που θα στοχεύουν σε ολόκληρους τομείς της ρωσικής οικονομίας.
Τέτοια μέτρα θα έχουν μικρό αποτέλεσμα. Οι σκληρές κυρώσεις είναι πιθανό να αποσυρθούν από το τραπέζι ούτως ή άλλως. Οι δυτικοευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα η Γερμανία, αντιστάθηκαν στην επιβολή τους από φόβο μήπως η Ρωσία μπορεί να αντιδράσει και να προκαλέσει σοβαρή οικονομική ζημιά εντός της ΕΕ. Αλλά ακόμα και αν οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούσαν να πείσουν τους συμμάχους τους να λάβουν σκληρά μέτρα, ο Πούτιν πιθανότατα δεν θα άλλαζε τις αποφάσεις τους. Η ιστορία δείχνει ότι τα κράτη απορροφούν τεράστιες τιμωρητικές κυρώσεις προκειμένου να προστατεύσουν τα βασικά στρατηγικά τους συμφέροντα. Και δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι η Ρωσία αποτελεί εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα.
Οι δυτικοί ηγέτες έχουν επίσης προσκολληθεί στις προκλητικές πολιτικές που επέσπευσαν την κρίση. Τον Απρίλιο, ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Joseph Biden συναντήθηκε με τους Ουκρανούς νομοθέτες και τους είπε: «Αυτή είναι μια δεύτερη ευκαιρία να πραγματοποιηθεί η αρχική υπόσχεση που δόθηκε από την Πορτοκαλί Επανάσταση». Ο John Brennan, ο διευθυντής της CIA, δεν βοήθησε τα πράγματα όταν, τον ίδιο μήνα, επισκέφτηκε το Κίεβο σε ένα ταξίδι που ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε ότι είχε στόχο τη βελτίωση της συνεργασίας με την ουκρανική κυβέρνηση στον τομέα της ασφάλειας.
Εν τω μεταξύ, η ΕΕ συνέχισε να προωθεί την Ανατολική Εταιρική Σχέση της. Τον Μάρτιο, ο José Manuel Barroso, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συνόψισε τη σκέψη της ΕΕ για την Ουκρανία, λέγοντας: «Έχουμε ένα χρέος, ένα καθήκον αλληλεγγύης με αυτή τη χώρα και θα εργαστούμε για να την έχουμε όσο το δυνατόν πιο κοντά μας». Και στις 27 Ιουνίου, η ΕΕ και η Ουκρανία υπέγραψαν την μοιραία οικονομική συμφωνία που είχε απορρίψει ο Γιανουκόβιτς επτά μήνες νωρίτερα. Επίσης τον Ιούνιο, σε μια συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών των μελών του ΝΑΤΟ, συμφωνήθηκε ότι η συμμαχία θα παραμείνει ανοιχτή σε νέα μέλη, αν και οι υπουργοί Εξωτερικών απέφυγαν να αναφέρουν ονομαστικά την Ουκρανία. Ο Άντερς Φογκ Ράσμουσεν, γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ ανακοίνωσε: «Καμία τρίτη χώρα δεν έχει δικαίωμα βέτο στη διεύρυνση του ΝΑΤΟ», και οι υπουργοί Εξωτερικών συμφώνησαν να υποστηρίξουν διάφορα μέτρα για τη βελτίωση των στρατιωτικών δυνατοτήτων της Ουκρανίας σε τομείς όπως η διοίκηση και ο έλεγχος, η επιμελητεία και η κυβερνοάμυνα. Οι Ρώσοι ηγέτες έχουν φυσικά αποκρούσει αυτές τις ενέργειες. Η αντίδραση της Δύσης στην κρίση απλώς θα επιδεινώσει μια κακή κατάσταση.
Ωστόσο, υπάρχει λύση στην κρίση στην Ουκρανία — αλλά αυτή θα απαιτούσε από τη Δύση να σκεφτεί τη χώρα με έναν ριζικά νέο τρόπο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους θα πρέπει να εγκαταλείψουν το σχέδιό τους για δυτικοποίηση της Ουκρανίας και αντ' αυτού να επιδιώξουν να την καταστήσουν ουδέτερη ζώνη ασφαλείας μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας, παρόμοια με τη θέση της Αυστρίας κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Οι δυτικοί ηγέτες θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι η Ουκρανία έχει τόσο μεγάλη σημασία για τον Πούτιν που δεν μπορούν να υποστηρίξουν ένα αντιρωσικό καθεστώς εκεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι μια μελλοντική ουκρανική κυβέρνηση θα πρέπει να είναι φιλορωσική ή κατά του ΝΑΤΟ. Αντίθετα, στόχος πρέπει να είναι μια κυρίαρχη Ουκρανία που δεν εντάσσεται ούτε στο ρωσικό ούτε στο δυτικό στρατόπεδο.
Για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους θα πρέπει να αποκλείσουν δημόσια την επέκταση του ΝΑΤΟ τόσο στη Γεωργία όσο και στην Ουκρανία. Η Δύση θα πρέπει επίσης να βοηθήσει στη διαμόρφωση ενός σχεδίου οικονομικής διάσωσης για την Ουκρανία που θα χρηματοδοτείται από κοινού από την ΕΕ, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τη Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες – μια πρόταση που η Μόσχα θα πρέπει να χαιρετίσει, δεδομένου του ενδιαφέροντός της να έχει μια ευημερούσα και σταθερή Ουκρανία στη δυτική της πλευρά. Και η Δύση θα πρέπει να περιορίσει σημαντικά τις προσπάθειες κοινωνικής μηχανικής της εντός της Ουκρανίας. Είναι καιρός να τερματιστεί η υποστήριξη της Δύσης για μια άλλη Πορτοκαλί Επανάσταση. Ωστόσο, οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Ευρώπης θα πρέπει να ενθαρρύνουν την Ουκρανία να σεβαστεί τα δικαιώματα των μειονοτήτων, ιδιαίτερα τα γλωσσικά δικαιώματα των Ρωσόφωνων.
Κάποιοι μπορεί να υποστηρίξουν ότι η αλλαγή της πολιτικής έναντι της Ουκρανίας σε αυτήν την καθυστερημένη ημερομηνία θα έβλαπτε σοβαρά την αξιοπιστία των ΗΠΑ σε όλο τον κόσμο. Θα υπήρχαν αναμφίβολα ορισμένα κόστη, αλλά το κόστος της συνέχισης μιας λανθασμένης στρατηγικής θα ήταν πολύ μεγαλύτερο. Επιπλέον, άλλες χώρες είναι πιθανό να σέβονται ένα κράτος που μαθαίνει από τα λάθη του και τελικά σχεδιάζει μια πολιτική που αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το πρόβλημα. Αυτή η επιλογή είναι σαφώς ανοιχτή στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ακούγεται επίσης ο ισχυρισμός ότι η Ουκρανία έχει το δικαίωμα να καθορίσει με ποιον θέλει να συμμαχήσει και οι Ρώσοι δεν έχουν δικαίωμα να εμποδίσουν το Κίεβο να ενταχθεί στη Δύση. Αυτός είναι ένας επικίνδυνος τρόπος για την Ουκρανία να σκέφτεται τις επιλογές της στην εξωτερική πολιτική. Η θλιβερή αλήθεια είναι ότι μπορεί συχνά να διορθώνεται όταν στο παιχνίδι συμμετέχουν πολιτικές μεγάλες δυνάμεις. Αφηρημένα δικαιώματα, όπως η αυτοδιάθεση, είναι σε μεγάλο βαθμό άνευ νοήματος όταν ισχυρά κράτη εμπλέκονται σε καυγάδες με πιο αδύναμα κράτη. Είχε η Κούβα το δικαίωμα να συνάψει στρατιωτική συμμαχία με τη Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου; Οι Ηνωμένες Πολιτείες σίγουρα δεν το σκέφτηκαν και οι Ρώσοι σκέφτονται το ίδιο για την ένταξη της Ουκρανίας στη Δύση. Είναι προς το συμφέρον της Ουκρανίας να κατανοήσει αυτά τα γεγονότα της ζωής και να βαδίσει προσεκτικά σε ό,τι έχει να κάνει με τον πιο ισχυρό γείτονά της.
Ακόμα κι αν, ωστόσο, απορρίψει κανείς αυτήν την ανάλυση και πιστεύει ότι η Ουκρανία έχει το δικαίωμα να υποβάλει αίτηση για ένταξη στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, το γεγονός παραμένει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους έχουν το δικαίωμα να απορρίψουν αυτά τα αιτήματα. Δεν υπάρχει κανένας λόγος η Δύση να πρέπει να δεχτεί την Ουκρανία, εάν είναι στραμμένη στην εφαρμογή μιας εσφαλμένης εξωτερικής πολιτικής, ειδικά εάν η άμυνά της δεν είναι ζωτικό συμφέρον. Η ικανοποίηση των ονείρων ορισμένων Ουκρανών δεν αξίζει την εχθρότητα και τη διαμάχη που θα προκαλέσει, ειδικά για τον ουκρανικό λαό.
Φυσικά, ορισμένοι αναλυτές μπορεί να παραδεχτούν ότι το ΝΑΤΟ χειρίστηκε άσχημα τις σχέσεις με την Ουκρανία αλλά, ωστόσο, εξακολουθούν να υποστηρίζουν ότι η Ρωσία αποτελεί έναν εχθρό που θα γίνει πιο τρομερός με την πάροδο του χρόνου – και ότι η Δύση δεν έχει επομένως άλλη επιλογή από το να συνεχίσει την τρέχουσα πολιτική της. Αλλά αυτή η άποψη είναι πολύ λανθασμένη. Η Ρωσία είναι μια φθίνουσα δύναμη και θα εξασθενήσει με τον καιρό. Αλλά, ακόμη κι αν η Ρωσία ήταν μια ανερχόμενη δύναμη, επιπλέον, δεν θα είχε νόημα να ενσωματωθεί η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ. Ο λόγος είναι απλός: οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους δεν θεωρούν την Ουκρανία βασικό στρατηγικό συμφέρον, όπως έχει αποδειχθεί από την απροθυμία τους να χρησιμοποιήσουν στρατιωτική δύναμη για να την βοηθήσουν. Ως εκ τούτου, θα ήταν το αποκορύφωμα της ανοησίας να γίνει δεκτό ένα νέο μέλος του ΝΑΤΟ το οποίο τα άλλα μέλη δεν έχουν καμία πρόθεση να υπερασπιστούν.
Η τήρηση της τρέχουσας πολιτικής θα περιέπλεκε επίσης τις σχέσεις της Δύσης με τη Μόσχα σε άλλα ζητήματα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται τη βοήθεια της Ρωσίας για την απόσυρση του αμερικανικού εξοπλισμού από το Αφγανιστάν μέσω ρωσικού εδάφους, την επίτευξη πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν και τη σταθεροποίηση της κατάστασης στη Συρία. Στην πραγματικότητα, η Μόσχα έχει βοηθήσει την Ουάσιγκτον και στα τρία αυτά ζητήματα στο παρελθόν. Το καλοκαίρι του 2013, ήταν ο Πούτιν που έβγαλε τα κάστανα του Ομπάμα από τη φωτιά σφυρηλατώντας τη συμφωνία βάσει της οποίας η Συρία συμφώνησε να εγκαταλείψει τα χημικά της όπλα, αποφεύγοντας έτσι το στρατιωτικό χτύπημα των ΗΠΑ που είχε απειλήσει ο Ομπάμα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα χρειαστούν επίσης κάποια μέρα τη βοήθεια της Ρωσίας για τον περιορισμό της ανερχόμενης Κίνας. Η τρέχουσα πολιτική των ΗΠΑ, ωστόσο, απλώς οδηγεί τη Μόσχα και το Πεκίνο πιο κοντά.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους αντιμετωπίζουν τώρα μια επιλογή για την Ουκρανία. Μπορούν:
- ή να συνεχίσουν την τρέχουσα πολιτική τους, η οποία θα επιδεινώσει τις εχθροπραξίες με τη Ρωσία και θα καταστρέψει την Ουκρανία στη συνέχεια. Μ’ αυτή την προσέγγιση όλοι θα έβγαιναν ηττημένοι,
- ή να εργαστούν για να δημιουργήσουν μια ευημερούσα αλλά ουδέτερη Ουκρανία, που δεν απειλεί τη Ρωσία και επιτρέπει στη Δύση να επιδιορθώσει τις σχέσεις της με τη Μόσχα. Mε αυτή την προσέγγιση, όλες οι πλευρές θα κέρδιζαν.
Σύσταση:
Το ως άνω άρθρο δημοσιεύθηκε στο Foreign Affairs το 2014.
Διαβάστε και τη συνέντευξή του στο New Yorker στις 1 Μαρτίου 2022.
